Internationale Dag van het Romanes
Zekerheid over het precieze aantal Roma in Europa is er niet. De schattingen lopen wat uiteen, maar aannemelijk is dat het er in het totaal zo’n tien tot twaalf miljoen zijn. Roma vormen daarmee de grootste etnische minderheid in Europa. Een homogene groep is het niet, net zoals dat bij tal van andere bevolkingsgroepen niet het geval is. Wat ze wel delen is een taal, het Romanes. Een taal met een grote verscheidenheid aan dialecten, die vooral een spreektaal is en geen gestandardiseerde versie kent. In Europa, en zeker ook in België, is het Romanes erg onbekend, ondanks het feit dat dit een relatief veel gesproken taal is. Daarom werd 5 november uitgeroepen als de World Day of Romani Language, met als bedoeling om de taal en culturele identeit van Roma onder de aandacht te brengen. In 2015 werd deze dag ook door UNESCO officieel erkend. Sinds 2018 wordt het Romanes bovendien door dertien leden van de Europese Raad erkend als niet-territoriale minderheidstaal (in het Europees Handvest Streek- en Minderheidstalen). Onder andere Duitsland, Nederland en Oostenrijk deden dit. Helaas blijft België achter en krijgt de taal hier geen officiële erkenning. Een erkenning die symbolisch is, maar voor veel Roma heel wat zou betekenen gezien het grote belang dat ze hechten aan hun eigen taal.
Romani, Romanes(j) (betekenis: ‘op een Roma manier’) behoort tot de Indo-Europese talen en is verwant aan het Sanskriet. Het Romanes heeft zich sinds einde 14de eeuw vertakt in meerdere dialecten naargelang de regio waar de Roma zich vestigden. Maar het basislexicon komt voor alle dialecten grotendeels overeen. Zo erkent ook Frantisek Eku Mizigar, medewerker van Caritas Vlaanderen op de Lübecksite in Gent.
"Het Romanes is mijn moedertaal en maakt dus deel uit van mijn identiteit. Ik ben Roma, opgegroeid in Slowakije. Op school sprak ik Slovaaks, maar met mijn familie en vrienden communiceerde ik in het Romanes. Dat Romanes bevat ook enkele Hongaarse invloeden, uit de tijd dat Roms rondtrokken door het Heilig Roomse Rijk. Woorden voor dingen die vroeger niet bestonden, zijn vaak ontleend aan de landtaal. In sommige landen is het Romanes door discriminerende maatregelen verwaterd. Het 'Caló' van de Spaanse Roma bijvoorbeeld, heeft nog maar enkele leenwoorden uit het Romanes, omdat hen ten tijde van Franco verboden werd om nog hun eigen taal te spreken. Hier op de Lübecksite verblijven Roemeense Roms. In het Romanes dat zij spreken, hebben sommige woorden een andere uitgang, andere woorden zijn dan weer ontleent aan het Italiaans. Na twee weken kon ik hun dialect meespreken.
Mijn collega's hier op de site merken op dat ik gemakkelijker het vertrouwen win van de bewoners. Er is ook wel ergens een zekere afstand die Roma bewaren tegenover 'gadze' (niet-Roma). Ik merk dat het Romanes mij in die zin verenigd met hen. Het maakt mij trots dat mijn taal, het Romanes, een gemeenschappelijke taal is van zoveel mensen overal ter wereld.
Persoonlijk vind ik het erg dat het Romanes hier in België nog niet erkend wordt als minderheidstaal. Het zou vooral emotioneel veel betekenen. Roma hebben hier een erg negatief imago en het zou een vorm van positieve aandacht zijn, een culturele erkenning van de Roma."