Wereld Roma dag: kan het ook eens over Roma gaan?

8 april, doet dat een belletje rinkelen? Vandaag is het Wereld Roma dag, een dag waarop de grootste etnische minderheidsgroep van Europa gevierd wordt – Roma. Ook in België zijn ze prominent aanwezig, met een aantal geschat op 30 000. Toch blijft de kennis over hen zeer beperkt. Hoe komt dit? En wie zijn Roma eigenlijk?

Intolerantie daalt… met een kanttekening

Overal in België worden plannen gemaakt om racisme en discriminatie te bestrijden, wordt diversiteit een centraal thema, wordt geld uitgegeven aan campagnes over positieve beeldvorming, worden politici verantwoordelijk gehouden bij het maken van discriminerende uitspraken, … De maatschappelijke trend wijst er helemaal op dat discriminatie passé moet zijn. En ja hoor, zo blijkt ook uit de cijfers van de Eurobarometer: de intolerantie is gedaald. Toch?

Ja, intolerantie daalt, maar met een kanttekening. Een kanttekening die al te vaak vergeten wordt: Roma. Zo werden ook zij tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s massaal vervolgd (de “Porajmos”). Ook nadien bleef het onrecht duren, zoals toen Frankrijk in 2010 met een uitwijzingsbeleid startte die ondanks kritiek uit de VN en de EU jaren verder is gegaan. Waar blijft de publieke verontwaardiging? Waarom wordt deze vorm van racisme anno 2023 nog steeds geaccepteerd? Is de afstand dan toch zo groot?

Ook in België hebben ze nog steeds te maken met veel discriminatie. Roma worden systematisch als probleemgevallen bestempeld, ook door beleidsmakers en maatschappelijke werkers. Verhalen over criminaliteit worden aangedikt en wijdverspreid en drempels die ze tegenkomen worden niet voldoende aangepakt. Uit een getuigenis blijkt bijvoorbeeld dat een jobconsulent afraadde om op de CV te vermelden dat men Roma is, omdat anders de kansen op succes slinken. In een gemeente heeft men het aantal woonwagenbewoners geteld en beslist om er “verder geen meer toe te laten”.

Maar… wie zijn de Roma eigenlijk?

‘De Roma’ bestaan niet, maar zijn een diverse groep met veel subgroepen. Roma is een etniciteit, geen nationaliteit: ze hebben geen eigen land. Ze zijn oorspronkelijk afkomstig uit India en hebben zich in verschillende migratiegolven verspreid over de wereld. Ze spreken veelal hun eigen taal, het Romanes, waar veel dialecten van bestaan.

Het beeld dat mensen meestal hebben van Roma, is dat van woonwagenbewoners. Het klopt ook dat een deel van hen nomadisch zijn en verspreid wonen over verschillende woonwagenterreinen in Vlaanderen. Op deze terreinen zijn echter niet genoeg plaatsen, waardoor velen noodgedwongen rondtrekken. Hierdoor wordt het schoolgaan van de kinderen vrijwel onmogelijk gemaakt, hebben de gezinnen geen vast adres wat het in België moeilijk maakt om toegang te krijgen tot sociale rechten, vinden ze moeilijker een weg naar de arbeidsmarkt, …

Een ander stereotiep beeld, is dat van Roma op straat. Deze groep intra-Europese migranten leeft in zeer precaire omstandigheden en velen bedelen of werken in het zwart om te overleven. Ze leven vaak in hun auto of in kraakpanden, maar hebben in tegenstelling tot woonwagenbewoners wel de wens om een vaste woning te vinden. Hun beweegredenen voor migratie zijn vaak economisch, maar velen zijn ook gevlucht voor ernstige discriminatie en uitsluiting in hun thuisland.

Deze beelden omvatten niet de volledige werkelijkheid. Een groot aandeel Roma woont in een huis of appartement. Ondanks hun betere levensomstandigheden, worden ze nog steeds met veel problemen geconfronteerd die hun leven bemoeilijken. Door hun lange geschiedenis aan discriminatie en vervolging, is er vaak sprake van generatiearmoede en een structureel wantrouwen in de maatschappij. Door het stigma durven sommigen zich zelfs niet meer identificeren als Roma.

Wat nu?

Het is noodzakelijk om het beeld dat mensen van Roma hebben bij te stellen. In 2020 heeft de EU een strategic framework aangemaakt, een plan over 10 jaar tijd om de situatie van Roma te verbeteren. Elk land heeft op basis hiervan een eigen nationale strategie uitgewerkt, met een focus op 7 thema’s: gelijkheid, inclusie, participatie, onderwijs, werkgelegenheid, gezondheid en huisvesting.

Ook België heeft zo’n plan gemaakt, waarin verschillende acties geformuleerd zijn om de uitdagingen aan te pakken. De vermeldde doelstellingen zijn echter niet ambitieus en het plan niet volledig genoeg om echte inclusie mogelijk te maken. Daarnaast lijkt dit helemaal geen prioriteit voor het beleid te zijn en lijkt het plan soms wel vergeten. De precaire situatie van Roma in België toont nochtans hoe noodzakelijk het is om dit plan goed uit te voeren en op te volgen.

Om ervoor te zorgen dat Roma net trots kunnen uitkomen voor wie ze zijn, moet verandering verder gaan dan dit beleidsplan. Als land dat democratische waarden zo hoog in het vaandel draagt, moet gelijkheid en inclusie ook voor Roma bewaakt worden. Laten we op internationale Romadag ook met de nodige nieuwsgierigheid, positiviteit en openheid naar deze etnische minderheid kijken en hen van de rand van onze maatschappij wat dichter naar het midden te brengen.