Binnenschippers

Project Samenwerking met vzw De Schroef

Caritas Vlaanderen heeft de opdracht gekregen van het Vlaams departement Welzijn om het welzijnswerk en het onthaalbeleid voor alle trekkende bevolkingsgroepen (kermis- en circusmensen, binnenschippers en woonwagenbewoners) uit te bouwen en de inclusie van die groepen in het algemeen dienstenaanbod en in het maatschappelijk weefsel te bevorderen. Voor de binnenschippersbevolking neemt Caritas Vlaanderen deze opdracht op in samenwerking en in nauw overleg met De Schroef.

Project samenwerking met De Schroef, Antwerpen

Sociale noden binnenschippers

De binnenschippers behoren tot de rondtrekkende bevolking en maken gebruik van een referentieadres als officieel adres. Ze behoren op Vlaams beleidsniveau tot de etnisch-culturele minderheden.

In het verleden bood de schippersbeurs een buffer aan schippers die in een probleemsituatie verkeerden (werk en inkomen waren gegarandeerd). De invoering van de vrije marktsystemen leidde tot toenemende concurrentie. Werk- en inkomenszekerheid zijn nagenoeg een doel op zich geworden. De sociale verbondenheid en de onderlinge professionele contacten verwaterden. Binnenschippers werden elkaars concurrenten, de individualisering nam toe.

Vrienden en familie nemen een belangrijke plaats in en bieden waar nodig praktische hulp: ze springen in bij ziekte, halen de kinderen van het internaat, wisselen informatie uit, … In geval van financiële noden springt de familie vaak bij. Maar binnenschippers geven niet graag toe dat ze niet rondkomen.

Vlaamse binnenschippers blijken zeer weinig contact op te nemen met de formele hulpverlenende instanties aan de wal. Ze kennen de diensten niet, of er heerst een wantrouwen, er is weinig flexibiliteit bij de diensten voor het maken van een afspraak, en heel wat binnenschippers willen hun problemen in eerste instantie zelf proberen op te lossen.

Door het beperken van het sociale leven van de binnenschippers – doordat er nagenoeg continue wordt gevaren – blijkt het beroep niet aantrekkelijk meer. Toch is er een toenemende economische vraag naar binnenvaart als een ecologisch transportmiddel. We moeten daarom het welzijn van de binnenschippers onder de loep nemen.

Onderzoek Karel de Grote Hogeschool, in opdracht van De Schroef

Een nieuw onderzoek van de Karel de Grote Hogeschool, door onderzoeker Vicky Lyssens-Danneboom, in opdracht van De Schroef en gefinancierd door het Vlaamse departement Welzijn, toont de huidige noden van de binnenschippers in Vlaanderen aan:

Schippers raken nauwelijks nog van boord
Ze raken ook niet meer bij de huisarts, tandarts, kinesist, psycholoog, …
Ze smeken om meer georganiseerde ontmoetingsmogelijkheden

Bekijk het volledige onderzoek

Nood aan een non-territoriaal loket

“De zeer territoriale redenering die diensten en overheden hanteren, en de dominantie van het sedentaire denken, doet de trekkende bevolking almaar meer uit de boot vallen.”

Dominic Verhoeven

Directeur Caritas Vlaanderen

Lees ons standpunt

Uitdagingen en beleidsaanbevelingen

Meer onderlinge verbondenheid (familie, vrienden, binnenvaartgemeenschap, door:
- een inloopcentrum of gemeenschapscafé, een buurthuis of wijkcentrum
- meer evenementen en ontmoetingsmomenten
- online community building
Vlottere toegang tot zorgverstrekkers en dienstverleners, door:
- Online dienstverlening
- Eventuele samenwerking met het Medisch Centrum Kaai 142
Grotere deelname aan sport, cultuur en vrijetijdsbesteding, door:
- Uitbreiding van het sportaanbod van De Schroef
Maatschappelijke participatie van schippersjongeren verzekeren, door:
- Behoud en eventuele uitbreiding van de jeugdwerking van De Schroef
Meer en kwalitatieve aanlegplaatsen, door:
- Overleg met de waterwegen, lokale besturen en havens, en met het Vlaams departement Welzijn

Enkele ijkpunten in de geschiedenis van de binnenvaart

1936 Eerste echte regelgeving voor de binnenvaart met de Wet op de rivierbevrachting en de Wet op de Arbeidsovereenkomst wegens dienst op een binnenschip
1944 Besluitwet die de toerbeurtregeling doet ontstaan: een door de overheid georganiseerd systeem van vrachttoewijzing met minimumtarieven.
1957: de Europese Economische Gemeenschap (EEG) wordt opgericht: één tolvrije regio met gemeenschappelijke buitengrenzen
Jaren 1970: algemene economische recessie: het aantal binnenschepen liep met 22% terug tussen 1970 en 1975. De agitatie hierrond leidde tot een schippersstaking van 9 dagen in 1975. Het protocolakkoord tussen de overheid en de vertegenwoordigers van de binnenvaart dat daarop werd afgesloten zorgde voor heel wat sociale verbeteringen van de binnenschippers (erkenning van de schippersvrouw als volwaardig bemanningslid, vaarverbod op zondag, verbetering van het schippersonderwijs, …)
1988 Mobiliteit, en dus ook de binnenvaart, wordt een Vlaamse bevoegdheid.
Jaren 1990 Het netwerk van watergebonden containerterminals krijgt vorm. Steeds meer schepen vervoeren containers.
1991 Europese Binnenvaartverklaring: centraal staat het streven naar een juridische en technische harmonisering van de twee belangrijkste scheepsregimes (Rijn en Donau). België zal in 2008 instemmen met dit Verdrag van Boedapest.
1992 Oprichting Promotie Binnenvaart Vlaanderen (PBV) als koepel waarbinnen alle betrokkenen van de sector in overleg aan een betere toekomst konden bouwen. In 2017 werd de organisatie opgeheven.
1996 Eerste Vlaamse Binnenvaartbeleidsplan
1998 Liberalisering van de binnenvaartmarkt: afschaffing van de vrachtverdelingssystemen en minimumtarieven in de binnenvaart, met ingang van 2000. Door afschaffing van de toerbeurtstelsels wil men de concurrentiepositie van de binnenvaart versterken. Gevolg: binnenschippers gaan meer non-stop varen, minder kleuters gaan naar school, sociale contacten verminderen.
2000 De vaartrechten worden tot een tiende herleid. Hierdoor wordt de vervoersprijs per schip concurrentiëler tegenover het spoor- en wegvervoer.
Jaren 2000 Digitalisering, ook aan boort
2006 Eerste Europese Naiades-sectorplan (Navigation and Inland Waterway Action and Development in Europe): actieplan voor meer vervoer over de Europese binnenwateren. Het plan voorziet acties op 5 domeinen: markt, vloot, banen en vaardigheden, imago, en infrastructuur.
2006 Nieuw Algemeen Politiereglement voor de Scheepvaart. Dit kwam in de plaats van meer dan 100 jaar oude regels.
2007 Het Flanders Inland Shipping Network (FISN) wordt opgericht: een overlegplatform voor de binnenvaart.
2014 Naiades II
2021 Naiades III: De focus van het plan verschuift naar de verduurzaming van de binnenvaart (behalen van de Green Deal-doelstellingen)

Enkele cijfers over de huidige binnenvaart

Het Vlaamse waterwegennetwerk heeft een lengte van 1354 km, waarvan 77% (1055 km) gebruikt wordt voor de handelsvaart. In het netwerk zijn twee verticale assen te onderscheiden (Antwerpen – Brussel – Charleroi en Gent-Doornik) en één grote horizontale as (Brugge – Gent – Antwerpen – Luik).

Over de periode 1960-2019 is het totale vervoerd tonnage over de binnenwateren in België met meer dan 234% toegenomen, van 61 miljoen ton naar 204 miljoen ton. In 2016 had het wegvervoer een aandeel van 73% van het goederenvervoer, het spoorvervoer 12,4% en de binnenvaart 14,6%. In 2020 bestond de Belgische binnenvaartvloot uit 978 droge ladingschepen, 137 tankschepen en 80 duwboten. In 2019 werd door de Vlaamse binnenschepen 74,261 miljoen ton geladen en 93,278 miljoen ton gelost. In Wallonië waren dat 16,304 miljoen ton ladingen en 12,895 miljoen lossingen.

In 2007 was de gemiddelde leeftijd van een binnenschipper 46 jaar. In 2012 waren er 1656 zelfstandigen in de Belgische binnenvaart, tegenover 1128 personeelsleden bij 202 ondernemingen.