Sociale noden voor de binnenschippers

Foto: Marina Willems, coördinator De Schroef

Martine Van Hemelrijk en coördinator Marina Willems van vzw De Schroef over de werking van hun organisatie. "Schipperskinderen kunnen niet dagelijks naar school komen en zouden in het gewone kleuteronderwijs daardoor een buitenbeentje zijn en achterstand oplopen. De jongeren en volwassenen hebben nood aan sociaal contact, want door de huidige snelheid van de binnenvaartsector kunnen ze nauwelijks contacten aan land onderhouden."

Vanaf het prille begin

Caritas Vlaanderen ging in gesprek met voorzitter Martine Van Hemelrijk en coördinator Marina Willems van vzw De Schroef. “In 1983 werd De Schroef opgericht als peuter- en kleuteropvang in de Vosseschijnstraat aan Kaai 140. In 1987 startten we met een ligplaatskleuterklas voor schipperskleuters. Later kwam er ook nog een jeugdwerking bij, begeleid door vrijwilligers, voor schipperskinderen van 6 tot 18 jaar en een sociale dienst voor de binnenvaart. We groeiden verder aan en in 1998 opende de kleuterschool, met 2 gedetacheerde leerkrachten uit het onderwijs, hier in de Elzasweg 14 te Antwerpen. Het gebouw werd mee gesubsidieerd door het Fonds voor de Rijn- en Binnenscheepvaart. Zij steunen ons omdat we de enige organisatie zijn die inzet op de sociaal-emotionele ondersteuning van de schippers.

Maar er kwam een moment dat de ligplaatskleuterklas financieel niet meer haalbaar was voor de vzw. We zijn dan een samenwerkingsverband aangegaan met het Stedelijk onderwijs om volwaardig kleuteronderwijs aan schipperskleuters te kunnen blijven aanbieden. Op school wordt er gewerkt in kleine groepjes waarin elke kleuter ten volle aan bod komt, extra materiaal wordt ter beschikking gesteld via afstandsonderwijs (doedozen, verteltassen en speelleerpakketten), er zijn flexibele openingsuren en ouderbetrokkenheid is heel erg belangrijk. Het Stedelijk onderwijs betaalt de leerkrachten en huurt een deel van het gebouw. Wij doen de ondersteuning en maken de school bekend bij de doelgroep.

Dagelijkse werking

Kleuterschool

Indien de kinderen alleen terecht zouden kunnen in een gewone kleuterschool, dan zouden meer ouders afhaken en hun kinderen aan boord houden. Omdat hun kinderen, die niet dagelijks kunnen komen, in het gewone onderwijs een buitenbeentje zouden zijn en niet de nodige opvolging zouden kunnen krijgen. De kleuterschool hier werkt op maat van de schipperskinderen: de kinderen komen niet dagelijks, maar wanneer het past. Op die dagen werken de leerkrachten hen bij. Zij kijken welke taken zijn afgewerkt aan boord en geven nieuwe opdrachten mee. In de kleuterschool is plaats voor 45 kinderen die in drie klassen worden ingedeeld. Dagelijks zijn er gemiddeld samen zo’n 15 kleuters aanwezig. Maandag en vrijdag zijn de drukste dagen, omdat de ouders de oudere kinderen dan ook naar of van het internaat brengen of halen.

In 2019 deed Open Vld een wetsvoorstel om de leerplicht te verlagen van 6 naar 5 jaar. Dit was een hot item voor de vzw in 2020, maar werd ook in 2021 van dichtbij opgevolgd. Een kleuter op internaat sturen op de leeftijd van 5 jaar is niet bespreekbaar voor de vzw. Dit is op emotioneel en sociaal/psychisch vlak niet verantwoord. Er werd een bijzondere regeling toegekend door het Ministerie van Onderwijs voor de kleuters voor de Trekkende bevolking. Deze regeling is van kracht vanaf 1 september 2020 zodat schipperskleuters niet verplicht worden om op internaat te gaan. Hier werden wel een aantal voorwaarden aan gekoppeld waar de schippersouders zich aan moeten houden (4 oudercontacten per jaar bijwonen, een minimum aantal doedozen en verteltassen ontlenen voor hun kleuter aan boord, een engagement aangaan om toch zoveel mogelijk contactdagen per schooljaar hun kleuter naar Kleuterklas De Schroef te brengen, …). Met De Schroef merken we dat op deze manier de kinderen van binnenschippers geen achterstand meer hebben tegenover de andere kinderen wanneer zij in het eerste leerjaar komen.

Jeugd- en gezinsactiviteiten

In het weekend organiseren we jeugdactiviteiten en gezinsactiviteiten. Deze activiteiten organiseren we bewust niet op wekelijkse basis, maar wel sporadisch. In de week zitten de jongeren op internaat, vrijdag gaan ze dan aan boord om zondagavond weer naar het internaat te vertrekken. Ze krijgen moeilijk binding met gewone vrijetijdsorganisaties als bv. de scouts, waar ze zich niet elk weekend willen engageren, want dan zien ze hun gezin nog maar nauwelijks.

Sociale dienst

We hebben ook een sociale dienst, waarvoor we samenwerken met het CAW Antwerpen en het Zorgbedrijf Antwerpen. Daar komen individuele welzijns- en andere problemen aan bod. Contacten en netwerk verder uitdiepen, betere samenwerking tussen de verschillende diensten en organisaties bewerkstelligen, optimaliseren van hulpverlening en doorverwijzing, probleemthema’s aan bod laten komen en mogelijke oplossingen hiervoor aanreiken. Dit alles betekent een kwalitatiever aanbod voor consument, zorgvrager en schipper.

Ontmoetingsmomenten

En jaarlijks zorgen we voor ontmoetingsmomenten voor de schippers door enkele evenementen te organiseren: een barbecue, een Sinterklaasfeest, een binnenvaartweekend, een schoolfeest, een opendeurdag, een bezoekdag op het kamp, …

Voor de schippers is het niet evident om tijd vrij te maken voor hun kinderen. Wanneer ze bv. 10 of 20 dagen onderweg zijn naar de Donau, moeten ze zelf tijd vinden om a.d.h.v. onze doedoos bezig te zijn met hun kinderen. Wanneer ze hier aan een aanlegplaats liggen, betekent dit ook niet zomaar dat ze tijd kunnen vrijmaken voor de kinderen, want ze moeten bv. ook laden en lossen. Het schippersberoep is geen 9-to-5-job. Ze varen 7 dagen op 7, ’s nachts evengoed als overdag, rekening houdende met de opgegeven deadline van hun opdrachtgever. Sommige schippers varen onder contract, andere volgens vraag en aanbod (‘wilde vaart’).”

Samenwerkingen

We stimuleren de binnenschipperskinderen om te integreren in de buurt. Kinderen van werknemers van het Havenhuis of kinderen die in de buurt wonen, kunnen zich bv. ook inschrijven op onze kleuterschool. In onze jeugdwerking zijn vrienden van schipperskinderen die bv. mee op het internaat zitten, ook welkom. En voor onze sportactiviteiten, badminton en volleybal, hebben we een overeenkomst met de buurtwerking van De Luchtbal, dat jongeren uit die wijk mee mogen komen sporten.

We werken samen met andere binnenvaartorganisaties: de Koninklijke Schippersgilde Sint-Jozef, de voetbalploeg De Scheepsboys & -girls, het Apostolaat der Schippers met aalmoezenier Paul Renders, het Rijn en Binnenvaartmuseum en De Lourdesvrienden. Er bestaat bv. een Sinterklaascomité dat het gezamenlijke Sinterklaasfeest voorbereidt voor ongeveer 1000 mensen.

Vrijwilligers

We werken met 30 à 40 vrijwilligers. Zij werken in de voor- en naschoolse opvang, zijn monitor op het zomerkamp van de jeugdwerking of bereidden dat kamp mee voor. Zij organiseren mee de evenementen of maken deel uit van onze bezoekersploeg voor oudere en eenzame schippers die aan wal zijn gegaan.

Nood aan sociale contacten

We zien vooral de nood aan sociale contacten. De jongeren zitten op internaat en willen in het weekend in de eerste plaats thuiskomen bij hun gezin. In de week kunnen ze daardoor ook geen sport- of sociale activiteiten doen. In de jaren 1970 en 1980 was er zoiets als ‘de Schippersbeurs’. Daar moesten de schippers zich op inschrijven en die beurs deelde de opdrachten uit. In die tijd lagen de schippers dan soms 10 dagen of meer te wachten op hun opdracht. Dan konden ze hun sociale contacten onderhouden, op de beurs maar ook erbuiten. Met de vorming van de Europese Unie, en dus de vrije markt, werden de Schippersbeurzen afgeschaft, want dat was een vorm van concurrentievervalsing. De schippers vielen daarop in een gat maar hebben zich dan gereorganiseerd. Het resultaat is dat schippers nu dag en nacht varen, niet moeten wachten op een opdracht, maar dus ook minder sociale contacten kunnen onderhouden. Wij bieden daarom nog op gezette tijden evenementen aan waar zij naartoe kunnen komen, omdat ze deze lang op voorhand in hun agenda kunnen vrijhouden.”

Martine Van Hemelrijck

voorzitter De Schroef

Martine Van Hemelrijk en Dominic Verhoeven

Foto: Martine Van Hemelrijk, voorzitter De Schroef, en Dominic Verhoeven, directeur Caritas Vlaanderen

Samenwerking met Caritas Vlaanderen

Door een regeerakkoord van 2019 zette het Vlaams Departement Binnenlands Bestuur zijn subsidies voor De Schroef stop. Tot 2021 was er uitstel van administratie waardoor De Schroef nog een overbrugging kon maken. In dat jaar vroeg het Vlaams Departement Welzijn aan Caritas Vlaanderen of zij een werking konden opzetten voor alle trekkende bevolkingsgroepen (binnenschippers, kermis- en circusexploitanten en -artiesten en woonwagenbewoners) en om dat voor de binnenschippers samen te doen met De Schroef.

Onderzoek Karel de Grote Hogeschool

Het departement Welzijn financierde een onderzoek van de Karel de Grote Hogeschool (onderzoeker Vicky Lyssens-Danneboom) naar de noden van de binnenschippers, op vraag van De Schroef. Dat onderzoek vormt het uitgangspunt voor de vernieuwde werking van De Schroef en Caritas Vlaanderen. Zijn gaan met de conclusies aan de slag.

Bekijk hier het onderzoek

Enkele getuigenissen

“Het komt wel vaker voor dat een schipper in aanvaring komt met een ander schip, dat een partner overlijdt of dat een koppel binnenschippers een scheiding doormaakt, met het gevolg dat ze definitief aan wal moeten komen. Wanneer ze hun schip verliezen, hebben ze geen werk meer maar ook geen woning. Ze komen aan wal en hebben hier geen sociaal vangnet. Het schippersberoep wordt vaak nog van generatie op generatie doorgegeven, de noodzaak van een verdere opleiding zien de jongeren dus meestal niet, zo gauw ze kunnen en mogen, gaan ze aan boord. Wanneer die schippers dan aan wal moeten, zijn ze onvoldoende opgeleid om gemakkelijk ander werk te vinden. Een nieuw schip kopen is vaak een te grote investering waarvoor ze de middelen niet zomaar hebben. Wanneer ze hun partner verloren zijn door een ongeluk of een scheiding, dan moeten ze ook eerst op zoek naar een nieuwe partner, want varen doe je tegenwoordig 24 uur op 24 uur dus dien je als koppel het roer af te wisselen. De andere optie is personeel aan te nemen, maar dat kost.

Het gebeurt ook nog steeds regelmatig dat kinderen van boord vallen en verdrinken. Sommige ouders gebruiken een hondenkooi om hun kinderen toch nog wat buitenlucht te gunnen. Want kinderen kunnen niet zomaar vrij rondlopen op het dek. Veel kinderen hebben daarom nood aan beweging, ze zitten een hele dag binnen in de beperkte ruimte van de kajuit. Ze zien geen andere kinderen aan boord. Daarom zetten we met De Schroef zo sterk in op dat sociale contact, spel en beweging.”