't Vlot

In 't kort

• Sinds 2002
• Dagopvang en straatpastoraat in Antwerpen
• Initiatief van het bisdom van Antwerpen op vraag van een belangenvereniging van drugsgebruikers
• Doelpubliek: dak- en thuisloze mensen. Mensen die overleven met een multiproblematiek

Oorsprong

Pastoraal werker en coördinator van ’t Vlot Niek Everts vertelt: “’t Vlot is opgericht in 2002 en in juni 2003 openden we onze ‘Huiskamer’, naast de Heilig Hartkerk in de Lange Beeldekensstraat in Antwerpen. Het fundamenteel onthaal gebeurt nog altijd op dezelfde wijze als toen. Onze huiskamer is sinds maart 2020 verhuisd naar het kerkgebouw en daar gebleven. Een kerk als huiskamer dus. Al lijkt het beeld van de kerk als veldhospitaal ook sprekend voor onze werking.”

Niek: “De initiatiefnemers waren drugsgebruikers, of meer bepaald een Belangenvereniging van Antwerpse Drugsgebruikers, die vandaag helaas niet meer bestaat. Zij richtten zich tot het bisdom met de vraag om een nieuw initiatief van straatpastoraat op te starten, naar analogie met Nederland waar al werkingen rond drugs- en straatpastoraat bestonden. Twee doelstellingen werden vooropgesteld: waardige begrafenissen organiseren en drugsgebruikers met gewone burgers verbinden. Wij besloten ons te richten tot een ruimere doelgroep van mensen die we ‘straatbewoners’ noemen. Zij hebben vaak een multiproblematiek: ze zijn al dan niet verslaafd, al of niet dakloos, al of niet in slechte mentale en/of fysieke gezondheid, hebben al of niet te maken met detentiemaatregelen of zijn hier zonder wettelijk verblijf.”

Dagelijkse werking

Niek: “De opzet van ’t Vlot is meervoudig:

• We organiseren dagopvang voor de dak- en thuisloze mensen.

  Mensen kunnen terecht in een kerkgebouw dat rust uitstraalt. Een 10-tal (vrijwillige) medewerkers zijn steeds ‘luisterend aanwezig’. We zijn aanvullend op de bestaande externe hulpverlening: we zijn geen hulpverleners, maar bieden een luisterend oor, zonder oordelen, eisen of verwachtingen. Er is soep met brood, koffie en thee, koekjes en gezelschap.

• We zorgen ervoor da dak- en thuisloze mensen waardig begraven worden. Daarom trekken we ons de begrafenissen van deze doelgroep aan.

  Onze mensen sterven vaak plots en onverwacht en in mensonwaardige omstandigheden. Anderen sterven veel te vroeg aan de gevolgen van een veel te lastig leven, waarvan lange periodes op straat. We gaan na of zij betrokken familieleden hebben en wat wij kunnen betekenen. Welke begeleidende dienst (Free Clinic, CAW, Kamiano, …) kent de persoon het best? Kunnen zij mee de begrafenis voorbereiden?  We staan vaak in directe lijn met degene die de begrafenis regelt en proberen duidelijk te maken dat er heel wat kansen zijn voor een waardige dienst. Vaak gaan wij ook begrafenisdiensten voor of zorgen we na een intieme dienst in familiekring voor een gedenkdienst waar alle straatbewoners welkom zijn om afscheid te nemen van één van hun vrienden.

• We willen verbinding maken tussen onze doelgroep en andere burgers en de samenleving.

  Onze mensen zijn vaak vereenzaamd, ze hebben alleen nog contact met andere straatbewoners en de hulpverleners van de begeleidende diensten. Maar deze sociale werkers moeten vaak verwachtingen naar hen toe stellen, terwijl wij hen ook vrijblijvende contacten willen geven, aandacht zonder verwachtingen. De positieve en volhoudende aandacht die mensen in ‘t Vlot krijgen kan er ook voor zorgen dat mensen hun gevoel van zelfwaarde stijgt waardoor ze meer in positieve verbinding kunnen staan met anderen.

Niek: “’t Vlot ontvangt een heel gemengd publiek: sommige zitten in de chronische fase van een verslaving, leven op straat of hebben een woonst die in zeer slechte staat is. We bereiken vaak mensen die compleet vereenzaamd zijn. We bereiken ook mensen zonder papieren die lang een bijdrage leverden aan ons economisch systeem maar nu uitgerangeerd zijn. Hoe langer hoe meer zijn er naast mensen met een multipele verslaving ook mensen met een psychische problematiek. We krijgen meer mannen dan vrouwen over de vloer. De vrouwen die we kennen, zijn dan weer extra kwetsbaar. Vele van de vrouwen en mannen hebben kinderen, waar ze nauwelijks of geen contact mee hebben. Daar ervaren ze nog de meeste pijn over: dat ze geen contact meer hebben met hun kinderen. Maar tegelijk is het vaak wel de reden dat ze blijven doorzetten, dat ze nog verder willen leven.

We blijven bewust kleinschalig en op dezelfde plaats. We worden niet gesubsidieerd en zijn dus onafhankelijk. We werken vooral met sponsoring en vrijwilligers. We willen zelf klein blijven, een familiale huiselijke sfeer bewaren... zonder dat er van alles moet, zodanig dat we onze oorspronkelijke doelstelling kunnen bewaren: opkomen voor de basisrechten van dak- en thuisloze mensen en hen verbinden met mensen die buiten de hulpverlening staan.

We steunen op onze vrijwilligers. Een half uur op voorhand komen we met de vrijwilligers samen en verdelen de beperkte logistieke taken:  het uitdelen van soep, brood, koffie, thee, lekkers.  De andere vrijwilligers worden verwacht gewoon aanwezig te zijn bij de bezoekers en te luisteren naar hun verhaal. Na sluitingstijd is er steeds een korte debriefing met de aanwezige vrijwilligers. Sommige vrijwilligers doen ook graag extra’s: ze doen ziekenhuis- en gevangenisbezoeken, spreken met mensen af op ‘Hartelijke Plekken’, zorgen mee voor logistieke ondersteuning.

We ondersteunen onze vrijwilligers. Zeswekelijks komen we met de vrijwilligers samen tijdens een medewerkersdag. We zetten samen de contouren uit van onze werking en we krijgen vorming rond de ‘methodiek van presentie’ (Andries Bart)

Katholieke begrafenissen laten we meestal doorgaan in de kerk. Voor niet-kerkelijke diensten gaan we naar het auditorium van de begrafenisondernemer die instaat voor ‘Stadsuitvaarten’ of gaan we naar het Schoonselhof waar we de asse dan soms uitstrooien. Soms organiseren we een dienst in een inloopcentrum waar de overledene thuis kwam. Het komt ook voor dat we voor onze islamitische bezoekers een gedenkdienst doen. Vaak wordt de uitvaart van de moslims door een begrafenisdienst in Berchem georganiseerd, die gespecialiseerd is in moslimuitvaarten.

Doordat we heel laagdrempelig zijn – we stellen geen eisen of voorwaarden – en omdat we voldoende talrijk zijn om iedereen aandacht te geven, heerst er een goede sfeer. Er is weinig onenigheid. Soms zie ik mensen groot kabaal maken met elkaar op straat”, zegt Niek, “maar daarna komen ze broederlijk binnen bij ons. Ze weten: ‘hier moet je respect hebben’. Indien toch iemand zijn theewater heeft bereikt, gaan de andere bezoekers dit vaak vanzelf counteren. Soms lukt het de mensen om te ontwennen van hun verslaving. Maar vaak blijft er tegen dan geen familie meer over en zijn er geen vrienden om hen te ondersteunen, behalve het netwerk van drugsgebruikers. Wanneer ze dan terugkeren uit de ontwenningskliniek naar Antwerpen, gaan ze logeren bij hun verslaafde vrienden, gaan weer gebruiken en overlijden eraan. Het blijkt één van de meest voorkomende redenen van een plots overlijden aan een overdosis bij onze mensen.

Bij een uitvaart nodigen we de familie altijd uit. Vaak komen ze dan ook, en voelen ze zich onmachtig. We proberen dan vooral nog verbinding te leggen. De naasten hebben al veel onmacht gekend, veel crisissen, tot ze uiteindelijk niet anders meer konden dan afstand nemen en de persoon niet meer te contacteren. Bij het overlijden zijn ze vaak opgelucht om te horen dat het lijden van de persoon gestopt is en dat er nog positieve verhalen over hem/haar worden verteld.

Jaarlijks gaan we op driedaagse naar de abdij van Averbode. Het gaat om 1-op-1-contacten tussen de doelgroep en de vrijwilligers. We doen er workshops en gaan op tocht naar Scherpenheuvel. Ik merk dat deze formule een positief effect heeft: we trekken uit de stad weg, verbinden met elkaar. Het geeft moed en hoop aan de mensen om stappen te zetten. Ook de vrijwilligers ervaren het als een uniek verbindend initiatief.”

Niek: “We gedenken ook elk voorjaar alle overledenen met een publieke performance op het het Hendrik Conscienceplein in Antwerpen. Hiervoor werken we samen met kunstenaars en theatermakers. De performance wordt voorbereid gedurende workshops met de straatbewoners zelf.

In november 2022 brachten we een muurschildering aan in de fietsenstalling Astrid -1 tussen het centraal station en het metrostation Astrid. Hier zijn in november 2021 Mike en Wesley, twee buitenslapers, gestorven. Deze muurschildering herinnert voorbijgangers aan hen en aan alle andere overleden straatbewoners.

De gelden die we van Caritas Hulpbetoon krijgen, zetten we niet in voor structurele hulpverlening, omdat we daarin al samenwerken met de hele sector. Wel bieden we noodhulp: het gaat om vragen die terecht zijn, maar waar de reguliere hulpverleningssector niet de mogelijkheid heeft om tussen te komen, omdat het niet binnen hun opdracht of de regelgeving past. Bijvoorbeeld een voorschrift voor medicatie tegen epilepsie of antibiotica. We hebben een lopende rekening bij de apotheker. Tegelijk proberen we via Dokters van de Wereld wel dringende medische hulp aan te bieden. Of bijvoorbeeld betalen we iemand zijn nachtopvang, of trein- en bustickets naar het Brussels consulaat of naar een begrafenis van een naaste.”

Groeiende samenwerking

Niek: “We willen wel blijven groeien in samenwerking: daarom spelen we sinds vele jaren een trekkersrol in het Straatoverleg Antwerpen (overleg tussen basiswerkers van alle diensten die laagdrempelig met dak- en thuisloze mensen werken in de stad Antwerpen zoals CAW, Kamiano, Free Clinic, Betonne Jeugd, Dokters van de Wereld, ...).

We stonden ook mee aan de wieg van het Antwerps Straatsyndicaat vzw: een collectief van bewoners van Antwerpen die opkomen voor de rechten van straatbewoners en positieve initiatieven opzetten ten gunste van straatbewoners in verbinding met andere bewoners.

“Jambo, op Linkeroever, is ooit ontstaan uit ’t Vlot. Het is een project gedragen door pastoraal werker Jan Wouters: hij ging aan de slag met mensen die we al vele jaren kenden op straat in Antwerpen. Zij kwamen terecht in sociale woningen op Linkeroever. In ‘Ons huis’ op Linkeroever komen zij samen. Ze komen samen rond koffie en koekskes, maar de missie is veel breder: ‘als je gehuisvest bent, hoe kan je dan je tijd invullen en je netwerk verbreden’, daar focussen we op.”

We stonden ook mee aan de wieg van Hartelijke Plekken Antwerpen. Handelaars die hun zaak openstellen voor mensen met wat minder, die hen ruimte geven om rustig te zijn en op verhaal te laten komen, daar zijn we fan van. Als mensen er ook kunnen genieten van uitgestelde koffie’s, broodjes of frietjes, dan horen ze er helemaal bij. Sommige medewerkers van ‘t Vlot spreken af en toe af met bezoekers van ‘t Vlot in een Hartelijke Plek. Zo leren mensen de weg kennen naar die plekken.”

Getuigenissen

Niek: “Een diepschone actie: Kinderen van een Stedelijke Basisschool kwamen met meester Mark, hun godsdienstleerkracht, bloemen leggen bij de muurschildering voor de overleden straatbewoners in de fietsenstalling Astrid -1.  Geïnspireerd door het Herdenkingsmoment van de Straatdoden, geïnspireerd door de levensverhalen van mensen op de facebookpagina van ‘t Vlot, hing aan elke bloem een naam en een persoonlijke boodschap, door de kinderen zelf bedacht. Opdat zij geen stille dood zouden gestorven zijn. Opdat hun namen steeds weer genoemd worden en hun verhalen verder verteld. We zijn hen heel dankbaar.

Eén van onze mensen in een Forensisch Psychiatrisch Centrum liet ons weten dat zijn buurman erg eenzaam was en nood had aan ondersteuning. Eén van onze vrijwilligers begon de buurman te schrijven. Uiteindelijk hebben beiden elkaar bezocht. Deze man had al in 15 jaar geen bezoek meer gehad.”

Magda W., medewerker bij ‘t Vlot:
“Het leven is erg moeilijk op straat in Antwerpen.
Er liggen veel hindernissen en stenen op de weg.
Er is de wooncrisis en vele andere crisissen
In ‘t Vlot blijven mensen elkaar steeds ontmoeten.
Een plaats van kwetsbaarheid en van verbinding.
We houden stukjes hemel bij elkaar.
Want de hemel voelt zich blijkbaar thuis bij ons.”

Petra Schipper, medewerker bij ’t Vlot: 
“De vrieskou had hem overvallen. Als je dakloos bent, hoor je geen weerbericht. Zeker niet als je contact met lotgenoten mijdt, omdat ze je teveel prikkels bezorgen. De bunker leek ideaal. Op een karton slapen was hij nu wel gewend. Maar de bodem liep af en tijdens de nacht was het ijskoude water binnengesijpeld, zodat hij nat wakker werd. Op zijn natte schoenen was hij naar buiten gekropen en helemaal naar het stadscentrum gewandeld, want er reden op dat megavroege uur nog geen bussen.

Dit had hem doen besluiten om hulp te zoeken. Over zijn schroom naar mensen heen. En zo was hij bij ons beland.

Mijn luisterend oor verraste hem. De hulp van iemand anders ook. Te merken dat mensen tijd voor hem maken, meedenken, zijn verhaal willen horen.

Soms helpt zelfs een bunker niet meer. Een letterlijke niet en ook een figuurlijke niet. Dan drijft de ellende je toch maar naar mensen toe. En als je je beluisterd voelt, ontdooi je zelf. Je voelt je weer mens, de moeite waard.

Ik draai een knop om, zegt hij tegen mij. Het moet er nu toch maar ‘s van komen. Stappen zetten hieruit.

Ik hoop dat je vannacht al beter zult slapen, zeg ik hem ten afscheid. Tot volgende week misschien.”

Niek Everts: pastoraal werker en coördinator van ’t Vlot. Als pastor aanwezig in de dak- en thuislozenwerkingen in Antwerpen.

Monique Van Nyen: logistiek coördinator van ‘t Vlot

Jan Wouters: pastoraal werker en coördinator van Jambo. Ook coördinator van het Gedenkmoment van de Straatdoden

Daarnaast kunnen we nog rekenen op een 18-tal vrijwillige medewerkers die ‘t Vlot veeltalig en veelkleurig maken.

‘t Vlot
Lange Beeldekensstraat 18
2060 Antwerpen
M +32(0) 486 84 18 15
tvlot.niek@gmail.com
https://www.facebook.com/tvlotantwerpen
https://www.youtube.com/watch?v=Bm1f1_C4dlU
Openingsuren: dinsdag en donderdag van 14u tot 16u Heilig Hartkerk, Lange Beeldekensstraat 22, 2060 Antwerpen