Voor rondtrekkende woonwagenbewoners is het verwerven van een adres doorheen de jaren niet minder dan een strijd (geweest). Pas in 1975 werd de zogenaamde ‘Zigeunerkaart’ in België afgeschaft en werden rondtrekkende woonwagenbewoners ingeschreven in het bevolkingsregister. Voor het eerst ontstond de mogelijkheid om als rondtrekkende woonwagenbewoner een adres te verwerven. Een nomadische levensstijl is echter niet helemaal compatibel met een vast domicilieadres, een adres waar je effectief het grootste deel van het jaar verblijft. De nood aan een alternatief adres kwam gauw bovendrijven. Een wet in 1997 maakte het mogelijk dat rondtrekkende personen die geen vast adres hadden voortaan ook konden worden ingeschreven op een referentieadres van een privépersoon. Pioniers Elisa & Leon Tambour stelden jarenlang hun Antwerps privéadres als referentieadres ter beschikking aan enkele honderden Belgische Roms. Pas in 2006, na heel wat lobbywerk door het toenmalige Vlaams Woonwagenoverleg en vzw Keree Amende, werd het uiteindelijk als vzw mogelijk een referentieadres te beheren. Vandaag beheert Caritas Vlaanderen in Antwerpen een referentieadres voor zo’n 250 woonwagenbewoners, net zoals De Foyer in Brussel en Mensen van de weg in Zwankendamme.
Wie verstrekte een referentieadres vóór ons?
" De meeste Roms konden hun plan echt wel trekken. Ik heb hen steeds behandeld zoals de andere cliënten van het CAW. Zoals in de andere wijkteams was onze aanpak om het werk van de mensen niet over te nemen, maar hen wel op weg te helpen. "
Marion Kussner,
Maatschappelijk medewerker CAW
" Ik heb het 22 jaar lang met hart en ziel gedaan. De Roms zijn een warm volk. Ze hebben mijn hart gestolen. Ze zijn attent, maar je moet hen wel goed kennen. Ze lieten mij toe in hun levenssfeer."
Joëlle Moers,
Vlaams Centrum Woonwagenwerk, later De Acht vzw
" In het begin ging dat moeilijk. De Roms kregen geen officiële documenten, enkel een 'Zigeunerkaart’. Ze mochten slechts drie maanden in België verblijven. Ze leefden in die illegale situatie en ze berustten daarin. Het was altijd plantrekkerij en zodra je dat allemaal in orde wil maken, ondervonden ze het als een probleem."
Elisa en Leon Tambour,
vzw Keree Amende
Wie verstrekt nog een referentieadres naast ons?
De Foyer
Foyer zet zich o.a. in voor Roma en woonwagenbewoners in Brussel en omgeving, met diensten die werken rond: interculturele bemiddeling, advies rond meertaligheid en opvoeding, een waaier aan activiteiten voor zowel jongeren als volwassenen gericht op ontplooiing en empowerment, naast dialoogactiviteiten die ontmoeting stimuleren.
Mensen van de weg
De vzw Mensen van de weg in Zwankendamme (een deelgemeente van Brugge) verdeelt referentieadressen. Naast het bijhouden van de post, zetten ze in op ontmoeting en bijstand. 90% van hun doelpubliek is voyageur (woonwagenbewoner zonder Roma etniciteit).
Voyageurs Gaandeweg
Priester Remi Beirinckx zette zich bijna zijn hele leven in voor de rondtrekkende bevolking in Limburg. Met de vzw Voyageurs Gaandeweg beheert hij, net zoals de Tambours, thuis een referentieadres. Vandaag gaat dit nog slechts over een vijftal gezinnen, maar dit was ooit anders.
Samenwerking met toezichters doortrekkersterreinen
Wim Du Bois van het doortrekkersterrein Asse
" Die diensten zijn hier voor de Roms, omdat we zien dat er problemen zijn op vlak van sociale en medische begeleiding van de kinderen. Uit onze waarnemingen moeten we immers concluderen dat het op deze vlakken soms fout loopt bij de Roms. Problemen die we vaak opmerken, zijn analfabetisme en gebrek aan een dagstructuur en aan gezond eten. Vanuit onze opvoeding is het moeilijk te begrijpen waarom er zo weinig verwachtingen naar elkaar worden gesteld binnen de gemeenschap. Ik krijg ook weinig vragen van de Roms, het lijkt alsof ze zich settelen in hun lot. "
Wim Du Bois,
Toezichter doortrekkersterrein Asse
Joseph Decoene van het doortrekkersterrein van Kortrijk
" Ik probeer de Roms te verbinden met de buurt. Hun socialisering en het wegnemen van de angst voor het onbekende bij de buurtbewoners is een win-win. "
Joseph Decoene,
Beheerder doortrekkersterrein Kortrijk
Vince Loots en Joëlle Moers van het doortrekkersterrein van Lille
"De Roms en de Bretoenen zijn beide gesloten gemeenschappen die terughoudend zijn naar mensen die ze nog niet kennen of die nog niet in hun netwerk zitten. Het lijkt hun bewuste keuze om de afstand tot de maatschappij groot te houden. Ze hebben vaak slechte ervaringen met de maatschappij en sluiten zich daarvoor af."
Vince Loots,
Beheerder doortrekkersterrein Lille
Inspirerende mensen in het woonwagenwerk
In gesprek met Dirk Beersmans
Caritas Vlaanderen ging in gesprek met Dirk Beersmans, aanspreekpunt over woonwagenbewoners bij het Vlaams Overleg Woonwagenwerk, later bij het Vlaams Minderhedencentrum en Kruispunt Migratie-Integratie.
Literatuur
woonwagenbewoners.be. Deze website werd mogelijk gemaakt door de steun van het Vlaams departement Welzijn, die het project van het Minderhedenforum (nu Levl) ‘Ondersteuning aan hulpverleners die werken met (rondtrekkende) Roms’ subsidieerde. Ten eerste biedt de website de geïnteresseerde burger via een breder waaier aan achtergrondinformatie over woonwagenbewoners in België. Ten tweede dient de website als platform voor professionelen, om hun kennis en ervaringen met andere ‘woonwagenwerkers’ te delen.
Hiva - Onderzoeksinstituut voor arbeid en samenleving: 'Rondtrekkende woonwagenbewoners: een overzicht van de leefomstandigheden van rondtrekkende woonwagenbewoners en bestaande initiatieven ter ondersteuning', 2020.
Unia: 'De onderwijsdeelname van kinderen van woonwagenbewoners in België', 2017.
Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen: 'Woonwagenbewoners, tellen (we) mee?'
Minderhedenforum: 'De stem van het Minderhedenforum over woonwagenbewoners'.
Minderhedenforum: Brochure: 'Handvaten voor hulpverlening aan rondtrekkende Roms', 2021.
InGent: Lieve Daeren, 'De Zoektocht naar een plaats. Rondtrekkende woonwagenbewoners en het woonwagenbeleid in Vlaanderen.', 2020.
Kim Janssens, 'Een leven lang opgejaagd. De plek van woonwagenbewoners in België', 2020.
CMGV (Centre de Méditation des gens du voyage et des Roms): 'La mobilité, un mode de vie : Guide juridique' (2020)
Kinderrechtencommissariaat , 'Knelpuntennota: Kinderen van woonwagenbewoners: kinderrechten op de tocht', 2014.
Knack, 'De zoektocht naar een plaats voor woonwagenbewoners: wanneer grijpt Vlaanderen in?', 2021.
Podcast InGent, 'Mijn thuis is onderweg'.
Vlaanderen.be (2021, februari 22). Referentieadres.
Federale overheidsdienst binnenlandse zaken: De inschrijving in bevolkingsregisters.
FRA, Roma en woonwagenbewoners in België, 2020.
FRA (European Union Agency for Fundamental Rights) stelde aan 482 Roma en 123 Woonwagenbewoners in België vragen over hun leven en ervaringen met discriminatie:
Waar mogen woonwagenbewoners in Vlaanderen wonen?
Woonwagenbewoners in Vlaanderen wonen op residentiële terreinen, doortrekkersterreinen en pleisterplaatsen.
Wat verstaan we onder 'woonwagenbewoners'?
'Roma', 'woonwagenbewoner', 'Rom', 'Voyageur', 'campingbewoner'. We leggen de verschillen helder voor je uit.